administracja
IS - 3
Konstrukcja
8 kwietnia 1944 r. Państwowy Komitet Obrony zatwierdził decyzję o opracowaniu nowego czołgu ciężkiego, mającego przewyższać czołg IS-2 pod względem opancerzenia. Sama jego koncepcja pojawiła się już wcześniej, w wyniku równoległej pracy dwóch biur konstrukcyjnych. Na ostateczny wygląd konstrukcji decydujący wpływ miała analiza zniszczeń czołgów w bitwie pod Kurskiem w 1943 r. Zauważono wówczas, iż to przednie części czołgów otrzymywały najwięcej trafień, a w szczególności najczęściej trafianym elementem był przód wieży.
Mając to na uwadze, inżynier G. kriuczonik z fabryki kirowskiej w Czelabińsku zaprojektował oryginalną wieżę o wyjątkowo spłaszczonym kształcie, gwarantującym częste rykoszetowanie trafiających w nią pocisków. Czołowy pancerz wieży wynosił 255 mm i chociaż było to znacznie więcej niż 100 mm wieży IS-2, jej masa była nawet mniejsza. Dzięki dobremu rozplanowaniu wnętrza była również krótsza o 30 cm.
Zapoznawszy się z tym projektem, inż. Kotin z Doświadczalnej Fabryki nr 100 opracował własną konstrukcję czołgu o nietypowym kształcie przedniej części kadłuba. Charakterystyczny układ podwójnych płyt o grubości 120 mm konstruktorzy nazwali “jastrzębim nosem”, a żołnierze później określali go jako “Szczuka” (szczupak).
Pierwszy prototyp czołgu wyjechał z fabryki 28 października 1944 r. i z miejsca został poddany próbom, które jednak zakończyły się powrotem do warsztatu z powodu awarii. Również w listopadzie, podczas próby zakładającej pokonanie przez czołg 1000 kilometrów doszło do poważnej awarii. W wyniku tych doświadczeń zdecydowano, że podwozie wraz z silnikiem zostanie przejęte z czołgu IS-2, a główne prace dotyczyć będą nowego układu opancerzenia. Drugi prototyp, ukończony pod koniec listopada, pomyślnie przeszedł próby terenowe w dniach 18-24 grudnia. W międzyczasie połączony zespół Fabryki nr 100 i Centralnego Instytutu Badawczego TCNII-48 przedstawiły projekt ulepszenia opancerzenia czołgu IS-2. Po analizie obu rozwiązań zdecydowano się na połączenie zalet obydwu z nich, w tym wspomnianej powyżej wieży i frontu kadłuba. Sporządzono i zatwierdzono harmonogram budowy próbnej serii 10 czołgów nazwanych IS-3, w tym ośmiu do 25 stycznia 1945 r. 12 lutego 1945 r. dwa egzemplarze IS-3 rozpoczęły serię wszechstronnych testów terenowych i balistycznych. Na przełomie marca i kwietnia zaprezentowano je marszałkom Żukowowi i Wasilewskiemu. Pod wpływem ich pozytywnej opinii nakazano przyjęcie czołgu do produkcji seryjnej, która rozpoczęła się w maju (kiedy to produkowano też ostatnie egzemplarze IS-2). Ostatecznie wyprodukowano 2311 czołgów IS-3.
Czołg IS-3 był wykonany w klasycznym układzie przejętym z IS-2 - przedziały kierowania i bojowy z przodu, napędowy z tyłu. Kierowca siedział z przodu i po środku. 3-osobowa, spłaszczona wieża posiadała 2 włazy. Elektryczny napęd wieży umożliwiał jej obrót z maksymalną prędkością 12 stopni na sekundę. Dowódca czołgu dysponował specjalnym systemem kontrolnym napędu wieży - w wyniku obserwacji przez własny celownik dowódca wskazywał odpowiedni punkt i po naciśnięciu przycisku wieża samoczynnie obracała się i zatrzymywała tak, by wycelować działo w dany punkt. Ponadto istniała również awaryjna opcja obrotu ręcznego. Czołg uzbrojony był w armatę D-25 T z czołgu IS-2 i sprzężony k.m. kal. 7,62 mm oraz przeciwlotniczy km DSzK kal. 12,7 zamontowany na obrotowej podstawie na wieży. Zapas amunicji wynosił 28 pocisków do działa, 945 pocisków kal. 7,62 i 250 kal. 12,7 mm. 12-cylindrowy, wysokoprężny silnik W-11-IS-3 o pojemności 38,8 litra osiągał moc 520 KM. Czołg posiadał 4 wewnętrzne zbiorniki paliwa o łącznej pojemności 450 litrów oraz cztery zapasowe beczki o pojemności 90 l każda, umieszczone na burtach za wieżą. W przeciwieństwie do czołgu IS-2, zbiorniki dodatkowe były połączone z wewnętrznym układem paliwowym, a ponadto wyposażono je w system awaryjnego odrzucania. Czołg wyposażano w radiostację 10-RK-26.
Zastosowanie
Pierwsze egzemplarze czołgu IS-3 wyprodukowano dopiero pod koniec maja 1945 r., w związku z czym nie wzięły one udziału w działaniach bojowych w II wojnie światowej. Nie przeszkodziło to jednak zaprezentowaniu ich na paradzie z okazji zakończenia tejże wojny 7 września 1945 r. w Berlinie. W paradzie tej brali udział m.in. generał George Patton, brytyjski generał Robertson i francuski generał Marie P. Koenig. Widok kolumny 52 potężnych, wcześniej nieznanych radzieckich czołgów znacznie zaskoczył i wywarł duże wrażenie na alianckich wojskowych.
Niemniej jednak służba czołgu w armii odsłoniła wiele jego mankamentów. Ostatecznie czołg uznano za nieudany i jego produkcja została zakończona w połowie 1946 r. Czołgi 2-krotnie modernizowano, pierwszy raz w latach 1948-1952, a następnie pod koniec lat 50. Efektem tej drugiej, gruntownej modernizacji było powstanie ulepszonej wersji oznaczanej IS-3M. Mimo iż niezawodność czołgu znacznie się zwiększyła, większość z nich wycofano bądź zakonserwowano. Armia Czerwona użyła IS-3 bojowo tylko raz, w czasie interwencji na Węgrzech w 1956 r., gdzie stracono kilka egzemplarzy.
Dwa czołgi przekazano w 1946 r. do Polski w celach szkoleniowych, jeden w latach 50. do Czechosłowacji. Pewną ilość wysłano również do Korei Północnej.
Najważniejszy epizod bojowy czołgu IS-3 wiąże się z zakupem około 100 egzemplarzy przez Egipt w latach 1962-1967. Czołgi te brały czynny udział w rozpoczętej 5 czerwca 1967 r. Wojnie Sześciodniowej. Siły Izraela napotkały na znaczne problemy w zwalczaniu czołgu IS-3 za pomocą własnych czołgów M48 bądź ręcznych granatników przeciwpancernych piechoty. Pomimo tego egipskim IS-3 udało zniszczyć jedynie kilka czołgów M48. Radzieckie czołgi znacznie ustępowały izraelskim pojazdom ze względu na niską szybkostrzelność, mały zapas amunicji oraz nieprzystosowanie silników IS-3 do wysokich temperatur. Spore znaczenie miało też słabe wyszkolenie i niskie morale załóg egipskich IS-3. W wyniku tego Izraelczycy zdobyli wiele egzemplarzy IS-3 w dobrym stanie technicznym, a straty Egiptu wyniosły 73 IS-3 i IS-3M. Armia Izraela zdobyte czołgi wykorzystała jako stacjonarne punkty ogniowe.
Bibliografia:
1. Michaił Baryatinsky - “Czołg Józef Stalin”, Bellona 2010.
2. Robert A. Slayton - “Niszczycielska broń. Najlepsze uzbrojenie wojsk lądowych w II wojnie światowej”, Amber 2005.
3. http://www.o5m6.de/is3.html
4. http://en.wikipedia.org/wiki/Iosif_Stalin_tank
Konstrukcja
8 kwietnia 1944 r. Państwowy Komitet Obrony zatwierdził decyzję o opracowaniu nowego czołgu ciężkiego, mającego przewyższać czołg IS-2 pod względem opancerzenia. Sama jego koncepcja pojawiła się już wcześniej, w wyniku równoległej pracy dwóch biur konstrukcyjnych. Na ostateczny wygląd konstrukcji decydujący wpływ miała analiza zniszczeń czołgów w bitwie pod Kurskiem w 1943 r. Zauważono wówczas, iż to przednie części czołgów otrzymywały najwięcej trafień, a w szczególności najczęściej trafianym elementem był przód wieży.
Mając to na uwadze, inżynier G. kriuczonik z fabryki kirowskiej w Czelabińsku zaprojektował oryginalną wieżę o wyjątkowo spłaszczonym kształcie, gwarantującym częste rykoszetowanie trafiających w nią pocisków. Czołowy pancerz wieży wynosił 255 mm i chociaż było to znacznie więcej niż 100 mm wieży IS-2, jej masa była nawet mniejsza. Dzięki dobremu rozplanowaniu wnętrza była również krótsza o 30 cm.
Zapoznawszy się z tym projektem, inż. Kotin z Doświadczalnej Fabryki nr 100 opracował własną konstrukcję czołgu o nietypowym kształcie przedniej części kadłuba. Charakterystyczny układ podwójnych płyt o grubości 120 mm konstruktorzy nazwali “jastrzębim nosem”, a żołnierze później określali go jako “Szczuka” (szczupak).
Pierwszy prototyp czołgu wyjechał z fabryki 28 października 1944 r. i z miejsca został poddany próbom, które jednak zakończyły się powrotem do warsztatu z powodu awarii. Również w listopadzie, podczas próby zakładającej pokonanie przez czołg 1000 kilometrów doszło do poważnej awarii. W wyniku tych doświadczeń zdecydowano, że podwozie wraz z silnikiem zostanie przejęte z czołgu IS-2, a główne prace dotyczyć będą nowego układu opancerzenia. Drugi prototyp, ukończony pod koniec listopada, pomyślnie przeszedł próby terenowe w dniach 18-24 grudnia. W międzyczasie połączony zespół Fabryki nr 100 i Centralnego Instytutu Badawczego TCNII-48 przedstawiły projekt ulepszenia opancerzenia czołgu IS-2. Po analizie obu rozwiązań zdecydowano się na połączenie zalet obydwu z nich, w tym wspomnianej powyżej wieży i frontu kadłuba. Sporządzono i zatwierdzono harmonogram budowy próbnej serii 10 czołgów nazwanych IS-3, w tym ośmiu do 25 stycznia 1945 r. 12 lutego 1945 r. dwa egzemplarze IS-3 rozpoczęły serię wszechstronnych testów terenowych i balistycznych. Na przełomie marca i kwietnia zaprezentowano je marszałkom Żukowowi i Wasilewskiemu. Pod wpływem ich pozytywnej opinii nakazano przyjęcie czołgu do produkcji seryjnej, która rozpoczęła się w maju (kiedy to produkowano też ostatnie egzemplarze IS-2). Ostatecznie wyprodukowano 2311 czołgów IS-3.
Czołg IS-3 był wykonany w klasycznym układzie przejętym z IS-2 - przedziały kierowania i bojowy z przodu, napędowy z tyłu. Kierowca siedział z przodu i po środku. 3-osobowa, spłaszczona wieża posiadała 2 włazy. Elektryczny napęd wieży umożliwiał jej obrót z maksymalną prędkością 12 stopni na sekundę. Dowódca czołgu dysponował specjalnym systemem kontrolnym napędu wieży - w wyniku obserwacji przez własny celownik dowódca wskazywał odpowiedni punkt i po naciśnięciu przycisku wieża samoczynnie obracała się i zatrzymywała tak, by wycelować działo w dany punkt. Ponadto istniała również awaryjna opcja obrotu ręcznego. Czołg uzbrojony był w armatę D-25 T z czołgu IS-2 i sprzężony k.m. kal. 7,62 mm oraz przeciwlotniczy km DSzK kal. 12,7 zamontowany na obrotowej podstawie na wieży. Zapas amunicji wynosił 28 pocisków do działa, 945 pocisków kal. 7,62 i 250 kal. 12,7 mm. 12-cylindrowy, wysokoprężny silnik W-11-IS-3 o pojemności 38,8 litra osiągał moc 520 KM. Czołg posiadał 4 wewnętrzne zbiorniki paliwa o łącznej pojemności 450 litrów oraz cztery zapasowe beczki o pojemności 90 l każda, umieszczone na burtach za wieżą. W przeciwieństwie do czołgu IS-2, zbiorniki dodatkowe były połączone z wewnętrznym układem paliwowym, a ponadto wyposażono je w system awaryjnego odrzucania. Czołg wyposażano w radiostację 10-RK-26.
Zastosowanie
Pierwsze egzemplarze czołgu IS-3 wyprodukowano dopiero pod koniec maja 1945 r., w związku z czym nie wzięły one udziału w działaniach bojowych w II wojnie światowej. Nie przeszkodziło to jednak zaprezentowaniu ich na paradzie z okazji zakończenia tejże wojny 7 września 1945 r. w Berlinie. W paradzie tej brali udział m.in. generał George Patton, brytyjski generał Robertson i francuski generał Marie P. Koenig. Widok kolumny 52 potężnych, wcześniej nieznanych radzieckich czołgów znacznie zaskoczył i wywarł duże wrażenie na alianckich wojskowych.
Niemniej jednak służba czołgu w armii odsłoniła wiele jego mankamentów. Ostatecznie czołg uznano za nieudany i jego produkcja została zakończona w połowie 1946 r. Czołgi 2-krotnie modernizowano, pierwszy raz w latach 1948-1952, a następnie pod koniec lat 50. Efektem tej drugiej, gruntownej modernizacji było powstanie ulepszonej wersji oznaczanej IS-3M. Mimo iż niezawodność czołgu znacznie się zwiększyła, większość z nich wycofano bądź zakonserwowano. Armia Czerwona użyła IS-3 bojowo tylko raz, w czasie interwencji na Węgrzech w 1956 r., gdzie stracono kilka egzemplarzy.
Dwa czołgi przekazano w 1946 r. do Polski w celach szkoleniowych, jeden w latach 50. do Czechosłowacji. Pewną ilość wysłano również do Korei Północnej.
Najważniejszy epizod bojowy czołgu IS-3 wiąże się z zakupem około 100 egzemplarzy przez Egipt w latach 1962-1967. Czołgi te brały czynny udział w rozpoczętej 5 czerwca 1967 r. Wojnie Sześciodniowej. Siły Izraela napotkały na znaczne problemy w zwalczaniu czołgu IS-3 za pomocą własnych czołgów M48 bądź ręcznych granatników przeciwpancernych piechoty. Pomimo tego egipskim IS-3 udało zniszczyć jedynie kilka czołgów M48. Radzieckie czołgi znacznie ustępowały izraelskim pojazdom ze względu na niską szybkostrzelność, mały zapas amunicji oraz nieprzystosowanie silników IS-3 do wysokich temperatur. Spore znaczenie miało też słabe wyszkolenie i niskie morale załóg egipskich IS-3. W wyniku tego Izraelczycy zdobyli wiele egzemplarzy IS-3 w dobrym stanie technicznym, a straty Egiptu wyniosły 73 IS-3 i IS-3M. Armia Izraela zdobyte czołgi wykorzystała jako stacjonarne punkty ogniowe.
Bibliografia:
1. Michaił Baryatinsky - “Czołg Józef Stalin”, Bellona 2010.
2. Robert A. Slayton - “Niszczycielska broń. Najlepsze uzbrojenie wojsk lądowych w II wojnie światowej”, Amber 2005.
3. http://www.o5m6.de/is3.html
4. http://en.wikipedia.org/wiki/Iosif_Stalin_tank